به کلیه عملیاتی که پس از خرمنکوبی به منظور تبدیل شلتوک به برنج سفید در کارخانه شالیکوبی صورت میگیرد، فرآیند تبدیل برنج گفته می شود و شامل خشک کردن، تمیزکردن، پوست کندن، سفید کردن، براق کردن و درجه بندی می باشد. برای تبدیل شلتوک به برنج سفید در کارخانه شالیکوبی از دستگاه های مختلفی میشود. برای عمل پوست کندن لازم است میزان رطوبت دانه ( شلتوک) کاهش داده شود و برای این کار از روش سنتی نور خورشید یا دستگاه های خشک کن استفاده میشود. پس از خشک کردن شلتوک، با استفاده از ماشینهای پوست کن و سفید کن پوسته و سبوس از دانه جدا و برنج سفید تولید می شود. در هر یک از این مراحل مقداری ضایعات وجود دارد. بخشی از ضایعات ناشی از کاربرد نامناسب ماشینهای تبدیل است ولی عوامل دیگری که به شرایط قبل از ورود کارخانه شالیکوبی مربوط می شود.

مراحل تبدیل شلتوک به برنج سفید

برای تبدیل شلتوک به برنج سفید در کارخانه شالیکوبی مراحل و دستگاه ها در مناطق مختلف با توجه به شرایط و سطح فناوری هر منطقه متفاوت است.

خشک کردن

یکی از مراحل در کارخانه شالیکوبی خشک کردن شلتوک می باشد رطوبت تعادل برنج به درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا و میزان رسیدگی دانه بستگی دارد شالی برداشت شده از مزرعه دارای رطوبت بالایی میباشد لذا عدم خشک کردن به موقع آن باعث بروز فساد بیولوژکی و افزایش ضایعات طی دوره نگهداری می شود. روشهای مختلفی برای خشک کردن برنج وحود دارد روش های سنتی و خشک کن های مکانیکی

خشک کن ها انواع مختلفی دارد ۱- خشک کن بستر ثابت ۲- خشک کن جریا مداوم

مرحله تمیز کردن

تمیز کردن عبارت است از عمل جدا سازی کاه و کلش و مواد خارجی از شلتوک. وجود مواد خارجی در شلتوک نه تنها باعث کاهش کارایی و بازده ماشین پوست کن و فرسودگی قطعات ماشین می شود بلکه کیفیت تبدیل را تقلیل میدهد

ماشین های پوست کن

برای جدا کردن پوست در کارخانه شالیکوبی بکار میرود و شلتوک پوست کنده که اصطلاحا به آن برنج قهوه ای گفته میشود برای سفید کردن به سفید کن منتقل می گردد. پوست کن ها دارای انواع متفاوتی می باشد ۱- پوست کن های تیغه ای ۲- پوست کن های صفحه ای ۳- پوست کن علتک لاستیکی ۴- پوست کن گریز از مرکز

مرحله جدا سازی پوسته

ماشین های پوست کن مخلوطی از برنج قهوه ای سالم وشکسته ، پوست و مواد اضافی دیگر تولید میکند. پوسته وسایر مواد خارجی در ماشین پوست کن از  شلتوک و برنج قهوه ای جدا می شود مجموع برنج قهوه ای و شلتوک پوست نشده وارد ماشین پادیه می شود دو نوع جداکنندخ شلتوک از برنج قهوه ای شاخته شده است جدا کنند ۱- صندوقی ۲- صفحه ای

سفید کردن برنج

در کارخانه شالیکوبی برای جداسازی لایه سبوس از برنج قهوه ای و تولید برنج سفید از ماشین سفید استفاده می شود . این عمل توسط عمل مالش و یا سایش صورت می گیرد. بر این اساس سفید کن در مسیر افقی و یا عمودی صورت می گیرد سفید کن های برنج دارای تواع متفاوتی می باشد ۱- سفید کن سایشی عمودی ۲- سفید کن سایشی افقی ۳- سفید کن اصطکاکی ۴- سفید کن اصطکاکی دمشی ۵- سفید کن تیغه ای

صیقل دادن برنج

ماشین های صیقل  دهنده که در انتهای خط تبدیل شلتوک به برنج سفید قرار دارد برای ایجاد شفافیت و درخشندگی در سطح برنج مورد استفاده می گیرد

درجه بندی برنج

برنج پس از سفید شده و پولیش زدن به دستگاه الک برنج منتقل می شود الک ها مورد استفاده در کارخانه شالیکوبی کشور از سیستم های پیشرفته الک دوار که از استوانه با تورفتگی های مختلف متناسب با اندازه های مختلف برنج است استفاده می شود

عوامل موثر بر ضایعات شالیکوبی

در فرایند تبدیل شلتوک به برنج سفید درصدی از دانه شکسته (خرد) می شوند. مقدار شکست دانه به عوامل متعددی بستگی دارند این عوامل بطور کلی به عوامل قبل و حین تبدیل میشود

عوامل قبل از ورود شالیکوبی

رقم و خصوصیات دانه

ارقام مختلف در مقابل تنش های اعمال شده در شالیکوبی مقاومت متفاوتی دارند این تفاوت هم به مسائل ژنتیکی و هم خصوصیات ظاهری دانه ها بستگی دارد. دانه های گچی در مقایسه با دانه های غیر گچی مقاومت کمتری در مقابل تنش های مکانیکی از خود نشان میدهند و در نتیجه زودتر شکسته میشوند.

اثرات محیطی 

دانه برنج در دوره رسیدن، آب و مواد غذایی را تحت شرایط طبیعی محیط رشد خود دریافت می کند در مرحله پایانی رسیدن دانه معمولا آب مزارع را قطع می کنند و شیره داخل دانه شروع به سفت شدن کند در این مرحله دانه نسبت به آنچه از ساقه و ریشه دریافت میکند، رطوبت بیشتری را به هوا انتقال میدهد و به این ترتیب رطوبت دانه به تدریج کاهش می یابد در این مرحله عواملی محیطی باعث ترک در دانه های برنج می شود

خرمکوبی 

عملیات خرمنکوبی یکی از مراحل است که میزان بر صدمات مکانیکی وارده بر دانه نقش مهمی دارد. استفاده از خرمنکوبهای نامناسب یا تنظیم نبودن ماشین و همچنین انجام خرمکوبی در شرایط نامناسب رطوبتی محصول منجر به افزایش شکست و آسیب های مکانیکی بر دانه میشود در چهار نوع خرمنکوب تیلری، جریان محوری ، تراکتوری و کمباین بیشترین درصد شلتوک شکسته و پوست کنده به کمباین و خرمکوب تراکتوری می باشد

عوامل موثر در ضایعات برنجکوبی

میزان رطوبت شلتوک قبل از خشک کردن به شرایط جوی زمان برداشت و میزان رسیدن دانه بستگی دارد و معمولا از ۱۳ تا ۱۸ درصد متغیر می باشد. برای نگهداری شلتوک در انبار به منظور تبدیل آن در فرصت مناسب میبایست رطوبت محصول کاهش داده شود این عمل با استفاده از خشک کن ها صورت میگرد. عمل خشک کردن دانه تاز مانی به حدود ۱۰ درصد کاهش یابد ادامه پیدا میکند فرایند خشک کردن شلتوک باید آرام و یکنواخت باشد تا کیفیت دانه حفظ شود شلتوک رطوبت سطحی را به آسانی از دست میدهد ولی برای انتقال رطوبت مرکزی به زمان زیادتری نباز دارد.

خشکاندن سریع باعث ایجاد فشار درونی دانه می گردد و این خود باعث ایجاد ترک و خرد در مرحله بعدی میشود. یکی از عوامل مهم نوع خشک کن مورد استفاد می باشد. خواص فیزیکی مانند دبی و درجه حرارت هوای گرم بر راندمان خشک کن ها تاثیر دارد.